Zaterdag 16 februari 2013
Met onze chauffeur om half negen afgesproken...hij is een beetje laat maar zet ons in de auto met de mededeling ‘2 minutes’ ...en dat heeft in India nogal een dubbele betekenis. Enfin, we zitten in de auto en zijn telefoon gaat 4x af en we zijn een kwartier verder...ik naar binnen en meneer zit aan tafel te wachten op zijn ontbijt (want het was toch 9 uur dat we afgesproken hadden?) Enfin, telefoontjes bleken te gaan over een demonstratie in Assam en we konden dus waarschijnlijk niet veilig naar de Bhutanese grens. Gaan rijden en ze bleven hem maar bellen. Lunch en dan krijg ik de agent aan de telefoon dat het waarschijnlijk niet gaat lukken omdat ze onze veiligheid niet kunnen garanderen en we een nacht in Ghuwahati moeten blijven. We vragen ons af hoe dat allemaal afgewikkeld wordt en hoe we dan weer in ons Bhutan programma vallen. Onze Bhutanese gids blijkt zich er echter in te mengen en op de een of andere manier wordt er geregeld dat we uiteindelijk tussen twee militaire voertuigen richting grens komen...er is overigens geen spoor van de Bodoland demonstranten meer te zien... Onze Bhutaanse gids Nima Dorsji en chauffeur Ganesh helemaal blij ons te zien en in een onooglijk grenskantoortje wordt ons visum geregeld.
Om de hoek is Samdrup Jongkhar en we checken in bij TLT (waar we erg slechte recensies van hadden gelezen...over muren die bewegen van de beestjes en zo). Eetgedeelte ziet er zeker in vergelijking met India prima uit en eten is ook goed maar bereveel! Kamer volledig verouderd en van de ‘badkamer’ vraag je je af hoe je tegels op die manier kapot krijgt... Bed is keihard maar we zijn doodmoe (blijkt de spanning halen we de grens wel of niet toch meer impact te hebben dan je denkt) en vallen meteen in slaap (om half 9) om daarna oeverloos wakker geblaft te worden door hordes honden en om 6 uur wakker gebonsd te worden door iemand die een andere kamer moest hebben... Welkom in Bhutan!
Zaterdag 17 februari 2013
Om 8 uur wordt onze ontbijttafel vol gezet dus we zetten de bediening even on hold en vragen om een gebakken ei en wat toast (nog steeds niet toe aan rijst met assortiment op de nuchtere maag...). Het heeft de hele nacht geregend dus Nima, onze gids, gaat bellen of de weg geblokkeerd is. Later onderweg begrijpen we waarom! De achterbanden zien er in ieder geval goed uit, voor laat wat te wensen over, maar Nima weet ons ervan te overtuigen dat het qua auto helemaal goed zit omdat er op slechte conditie van auto en banden straffen staan van 1750 Nul/IRS, hetgeen hetzelfde is als met een glas op rijden (en alcohol is hier de nationale hobby!). Later zal blijken dat 1750 Nul een heel erg populaire boete is… Onderweg blijkt wel dat iedereen langs de weg een slecht nieuws verdrijvertje heeft gezet naast het huis… maar ja, elke winkel heet general store of hotel of whatever maar altijd met bar!!
Even later glibberen we door een half weggespoelde weg en we blijven continue stijgen en dalen in een zeer mistige bergen. Met recht een trip door ‘Koninkrijk in de wolken’. De rit naar Trashigang duurt 7 uur (voornamelijk door de lage snelheid) en gaat over de highway die in 1965 is aangelegd en die ze her en der nu aan het verbreden zijn, voornamelijk omdat delen zijn weggespoeld of weggeslagen.
Deothang, 18 km van Samdrup Jongkhar, is een belangrijke historische plaats voor de Bhutanezen vanwege de Duar War in de 19e eeuw waarbij het leger van Jigme Namgyal de Britten versloeg. Bij Tshringkhor, 56 km van Deothang, splitst de weg zich naar enerzijds Pema Gatshel (waar het eerste boek van een fysiotherapeute die een aantal jaren daar heeft gewerkt over ging) en aan de andere kant richting Trashigang, onze richting. We passeren de Narphung la cliffs, een steile wand, maar eigenlijk is de rest langs de weg niet minder diep en kijk je regelmatig in diepe gaten onderaan de rechte wanden naar beneden. Aparte verkeersborden waarschuwen voor alle gevaren…
Het landschap is prachtig, met hier en daar al voorjaarsbloemen, oeverloos veel cypressen (de nationale boom) en teak (alleen gebruikt voor koninklijke gebouwen en dzongs) en je ruikt de natuur. Houtkap is uit den boze door jan en alleman (alleen door de overheid voor tempels) en op 2 juni elk jaar is het nationale boomplantdag. Onderweg zie je veel forest nurseries met stekken hiervoor maar ook een deel is ingepakt in zwart plastic voor de export. Alle bomen en begroeiing houden de erosie behoorlijk tegen maar de uitgehakte weg in de steile bergwand veroorzaakt nogal wat verschuivingen. Overal zie je langs de weg mensen die de aarde en stenen van de weg staan te scheppen en vegen.
De weg slingert langs de diepe ravijnen en door het wolkendek zie je af en toe (gelukkig?) niet eens hoe diep deze zijn. Kleine dorpjes tekenen zich af als vastgeplakt tegen de steile hellingen, vaak alleen te voet bereikbaar, maar de regering is nu bezig met de aanleg van meer wegen om deze kleine nederzettingen te ontsluiten. Het begint te regenen dus we picknicken niet op een bergweide maar in een lokaal restaurant waar we de bezienswaardigheid van de dag zijn en waar het vreselijk koud is! Gastvrouw helemaal blij dat ze een biertje kan verkopen en de kinderen alom weer blij met een oranje ballon.
Het is zondag dus het Khaling Textile Weaving Centre is niet echt actief en dus we bezoeken de school voor blinden. De lessen beginnen morgen dus niet alle leerlingen zijn al aanwezig maar we ontmoeten een ster die de lokale Idols heeft gewonnen en twee albino zusjes die heel erg verlegen zijn. Er zijn twee slaaplokalen, jongens en meisjes gescheiden, en de leeftijden lopen uiteen van 6 tot 28 hetgeen de begeleiders nogal eens voor problemen stelt. Opgezet door Noorse artsen in het verleden, nu met 48 leerlingen en zelfstandig. Zij hebben hun goede verdiensten verdiend voor een volgend leven in deze toch nog en vooral koude (geen verwarming en het kan overdag toch -2 worden) omstandigheden.
32 km verderop is Kanglung, met het Sherubtse College (uit ‘mijn’ boek), opgericht in 1978 toen er heel veel buitenlandse leraren les gaven en praktisch verplicht gesteld door de regering hetgeen met tegenzin werd nageleefd door de bevolking (toen 500 leerlingen waarvan 80 meisjes).
Nu echter zien ze het belang van opleiding is en is het college gegroeid tot 1700 leerlingen die eerst toegelaten moeten worden maar na het behalen van het diploma tegelijk aanzien verwerven. De verhouding jongens-meisjes is nu ongeveer gelijk en het college is gelieerd aan de universiteit van Delhi. Nog 22 km tot Trashigang waar we inchecken in Lingkhar Lodge, door onszelf gevonden en pas 9 maanden open.
Heerlijke kamer en alles super nieuw (je kent dat wel van die handdoeken die nog niet afdrogen) en heerlijk avondeten met Nima en Ganesh die helemaal verrukt zijn van dit hotel. In hun gastenverblijf zijn ze de enigen en kunnen rondspringen in de kamer en bij hoge uitzondering mogen ze mee eten met ons aan tafel. Maar goed ook want dan kunnen zij de achterlijke hoeveelheden rijst naar binnen schuiven. Bhutanezen eten veel en snel en praten niet tijdens het eten, bijzondere ervaring. Voor het eten zijn we eerst Trashigang ingegaan en het werd gelukkig net droog.
We bezoeken de Trashigang Dzong, gebouwd in 1667 door Minjur Tenga (3e Desi/religieuze leider) en krijgen van Nima onze eerste dzong les. Een dzong is een typisch Bhutanees bouwwerk dat in vele plaatsen te bewonderen is. Het is een ander woord voor fort, een soort abdij en provinciehuis in 1 geheel. De Bhutanese mannen moeten bij het betreden van de dzong verplicht traditionele kledij dragen, de gho, leren schoenen en de traditionele cremekleurige sjaal.
Je kan niet alle ruimten bezoeken maar de binnenpleinen zijn al meer dan de moeite waard (draag wel lange mouwen en broeken). De grote van de witte omslag van de mouwen van de gho geven je rang of stand aan in de maatschappij. De monniken zijn uitermate vriendelijk en fotogeniek alleen mag je, helaas, niet in het heiligdom filmen of fotograferen. Dus eigenlijk is de regel schoenen en camera tegelijk uit... In deze tempel zien we beelden van Chenrize (god of compassion), Zhabolrung, God of Dagger, Jarling (muziekinstrument) naast de Boeddha en de Boeddha van de toekomst. Op het altaar staan de mooiste versieringen, buttercakes, gemaakt van boter in sierlijke bloemen en andere figuren. Ze blijven een jaar of 4 gewoon goed en is een specialiteit van de monniken! De ruimte waarvan het deurkozijn beschilderd is met schedelkoppen (Guangkhang) is absoluut verboden voor vrouwen. Als vrouwen in deze ruimte zijn geweest kan je er letterlijk en figuurlijk gif op innemen (leuke woordspeling in deze) dat ze gif in je eten doen en een negatieve invloed hebben op hun omgeving aangaande vee, oogst enz. Vrouwen zijn immers vies tijdens hun ongesteldheid en bij het baren van een kind...
De typische Bhutanese bouwstijl blijft voorgeschreven door de regering en moet onder het dak de verplichte houtornamenten bevatten als de bhog (onderste vierkant uitstekende balk), de phana (middelste balkenrij) en bovenin de ngaba (in de vorm van een eendenkop/hals) die allemaal beschilderd zijn.
Een gebouw mag niet hoger zijn dan 6 verdiepingen, moet dus de Bhutanese architectonische elementen bevatten en de ‘bouwvergunning’ vraag je aan bij Naga. Je omlijnt de grond waar je huis moet komen te staan en zet er de vlaggen bij in de kleuren van aarde, lucht, vuur, water en ijzer. Hiermee vraag je om voorspoed voor je huis en familie en tevens dat er tijdens de bouw niemand verongelukt. Dan kan je beginnen aan de bouw van je huis en als het af is moet er door monniken en hun leider de punja geleid worden om je huis te zegenen. Dan pas kan de vlag op het dak geplaatst worden en is het huis goed om in te wonen (de punja moet wel elk jaar herhaald worden...) Als je huis klaar is maak je ernaast een klein tempeltje om de Naga te eren bijvoorbeeld met de eerste melk van je koeien als je ’s ochtends gemolken hebt. Naga is de god van het land en dus de eigenaar van je grond.
Nima vindt de prijs die we voor een biertje moeten betalen in het hotel belachelijk en neemt ons mee naar een lokale bar.. en neem van mij aan, we zijn niet de enigen!
In de Columbus stond Bhutan op nr 3 qua goedkoopste bierland maar dat is alleen voor de Bhutanezen. Wij betalen 150 en zij 55 tot maximaal 65. Nima bestelt voor ons en toch rekenen we nog 70 per stuk af...eigenlijk zouden we een fooitje moeten krijgen want we zijn de show van de dag! Ook monniken komen hier met hun familie wat drinken want zij moeten het klooster bij zonsondergang verlaten om hun zoon of broer niet in verleiding van slechte dingen te brengen... Heerlijke boxspring met heerlijk dekbed lonkt in een koude kamer maar het is vooral de stilte om ons heen die als een luxe deken neerdaalt!
Nieuwigheidje van de dag (ook voor gids en chauffeur die er blijkbaar nooit op gelet hebben) zijn de betonnen ‘borden’ langs de weg met de meest aparte teksten :
After whiskey driving risky
Drive slower, live longer
Little hurry makes worry
Drinking rum no more fun
Better later then never
Be mr. Late not late mr.
Be gentle on my curves
Down hill check your brakes
Speed is a knife that cuts life
When you speed you skid
Peep peep don’t sleep
Slow and steady wins the race
Safety first, speed next
Safety, make it a habit
Your driving comfort our moto
No rally, enjoy the valley!
Maandag 18 februari 2013
Heerlijk geslapen, helaas een beetje karig ontbijt (wel met heerlijke pindakaas!). We rijden 24 km naar Gom Kora, een klein mooi klooster naast een heilige rotspartij waar Guru Rinpoche lang heeft gemediteerd om demonen te overwinnen en daarbij gestoord werd door de naga, als angry man. Ze sloten met een duimafdruk een verbond waardoor Guru Rinpoche niet meer gestoord zou worden in zijn meditatie.
Als je de trap der duisternis kan beklimmen ben je bevrijd van al je zonden en waardoor je in een volgend leven beter zal reïncarneren. Nima probeert het maar er is geen tree te bekennen en op twee meter hoogte moet hij het opgeven.
Ook is er een smalle doorgang waarbij je je kan bevrijden van je zonden als je jezelf erdoor heen kan wringen...
Een heel klein stroompje water uit de rots geeft het heilige water; gelovigen nemen het mee naar huis en vermengen 1 druppel met een hele fles water en zijn op die manier lang gegarandeerd van heilig water voor gebruik in huis. In het heiligdom, de Zong Petri tempel, bevinden zich verschillende relikwieën zoals de voetafdruk van Guru Rinpoche, zijn nap, een ei van Garuda en verschillende stenen met Sanskriet teksten binnenin. Daarnaast beelden van Guru Rinpoche, Boeddha’s, de god van mededogen met 1000 handen en de god of dagger met zwaarden eromheen ter verdediging der demonen. Buiten in de vitrine ligt een grote steen die door vrijgezelle vrouwen tijdens het festival 3x rond de heilige rots worden gedragen met de hoop op een huwelijk. Tijdens de festivals worden opmerkelijk veel huwelijken afgesproken...maar ook scheidingen in dit land waar gearrangeerde huwelijken niet veel voorkomen. In het oosten is ‘nighthunting’ ook een zeer veel voorkomend fenomeen (of probleem?). Jongens klimmen ’s nachts bij de meisjes door het raam naar binnen zonder dat haar ouder het weten en zeer regelmatig blijft het meisje zwanger (en alleen achter). Vandaar de vergelijking met een haan, die komt ’s avonds binnen en is ’s morgens vroeg weer vertrokken... De bezoekers is op dit moment zijn daar niet meer zo mee bezig…
Net een beetje verder is de kleine nederzetting Doksum met wat kleine winkeltjes om de bezoekers in van alles te voorzien als ze tijdens een festival Gom Kora bezoeken.
Via een mooie route op deze heldere zonnige dag komen we aan in Trashiyangtse.
Deze streek is bekend om zijn houten kommetjes, borden en andere producten gemaakt uit 1 stuk hout op ambachtelijke wijze. Het is heel rustig omdat het de eerste dag is van het 3-daagse festival in de oude dzong (die we niet zouden bezoeken omdat hij verder niet meer in gebruik is maar nu dus wel) en de meeste houtdraaiers zijn aan het feesten. We krijgen een korte demonstratie van het draaien van de kommen en worden uitgenodigd in het huis van deze meneer om zijn bescheiden koopwaar te bekijken. Het is niet het goede seizoen voor afgewerkte producten. Dat is in juli en op dit moment heeft hij voornamelijk houten kommen uit het eerste proces, ruw gevormd. We kopen twee vrij dure houten kommetjes met mooie houtstructuur en hij vindt het nogal hilarisch dat we niet de duurste houtsoort kiezen (we vinden ze al meer dan genoeg behoorlijk aan de prijs!)
De witte stoepa, Chorten Kora, ligt er indrukwekkend bij in de zon en naast de rivier. Over enkele dagen begint het festival en voor die gelegenheid wordt hij weer even fris in de witte kalk gezet.
Veel ouderen brengen hier de hele dag rond om te bidden en de gebedsmolens rondom de stoepa draaiend te houden. Hun kinderen werken en komen tussen de middag lunch brengen en zij doen de gebeden voor hun kinderen omdat die er geen tijd voor hebben.
Een koning uit A. Pradesh zag dat het in zijn regio slecht ging met mens, dier en oogst. Ngawanglodey wilde een stoepa bouwen in Trashiyangtse naar voorbeeld van die in Bodnath en maakte daarvan een voorbeeld van een radijs. Eenmaal terug in zijn regio was de radijs gekrompen en daarom is de stoepa niet zo groot geworden als die van Bodnath. De koning vond dit een goed moment om ten gunste van de slechte omstandigheden in zijn regio zijn jongste dochter (8 jaar) te offeren aan deze stoepa. Zij werd levend ingemetseld in Chorten Kora. Aan de rand van de grote gebedsmolen met zicht op de witte stoepa maken Nima en Ganesh een lekker bord lunch voor ons klaar en de honden om ons heen zijn erg blij dat wij niet zoveel eten als de Bhutanezen...we verdenken ze ervan dat ze weten de restjes te krijgen!
Voor een bbq zullen ze niet komen want in dit land is buiten vlees roosteren absoluut uit den boze! Dit zou zo maar kunnen gebeuren bij een steen die een paleis van Naga symboliseert en dan is het wachten op rampspoed en huidziekten voor je familie. Hetzelfde geldt voor de ‘nature call’ of kamperen ...dus altijd even iemand uit de omgeving vragen waar dat kan!
Naar de dzong voor het spektakel. Op dit moment wordt het verhaal van de twee broers, de goede en de kwade, opgevoerd. Beetje onderbroekenlol maar de toeschouwers, families en monniken, liggen werkelijk in een deuk. De ‘acteurs’ hebben zich van te voren moed in gedronken want de fallus speelt een grote rol en moet getoond worden (en dat tegenover familie en bekenden) en ondanks je masker weet iedereen natuurlijk wie wie is.
Er tegenover is een tijdelijke markt met heel veel waardeloos speelgoed (alle kinderen lopen zo’n beetje om je heen oorlogje te spelen of zitten met van die lawaai auto’s te rijden) maar nog veel meer gokspelletjes waar van politie tot monnik aan mee wordt gedaan.
Geen prijsjes mee te winnen, alleen maar geld verdubbelen met pijltjes of blik gooien, soort roulette, muntje van een stokje slaan, noem maar op. Er is ook een geweldige loterij...je koopt een lootje en krijgt daar bijvoorbeeld een plastic bord voor. Vind je het niks dan kan je je bord gewoon terug verkopen voor de prijs van het lot...dus net zo lang doorgaan totdat de prijs die je wil hebben op je lootje staat!
We moeten nog een eind terug en er steekt een pittige wind op. We breien een eind aan de dag in Nima’s lokale bierbar in Trashiyangtse en zijn voor het avondeten nu echt de enige gasten in het hotel (gisteren waren er nog vier!). Heerlijke bed lonkt!
